Materializm i nauka o społeczeństwie. Teoria ruchu robotniczego. Nauka o społeczeństwie i komunizm.

Rozdział II cz. III: http://www.1917.net.pl/?q=node/10247
 
 
Maurice Cornforth
 
Materializm Historyczny
 
rozdział II część IV
 
 
TEORIA RUCHU ROBOTNICZEGO
 
 
Ugruntowanie się w jakiejkolwiek dziedzinie ja­kiejś podstawowej teorii naukowejoznaczało zawsze obalenie istniejących przesądów, a więc było zawsze sprzeczne zokreślonymi interesami. Dotyczy to także i przede wszystkim nauki o społeczeństwie.Odkrycia Marksa wykazały, jak ludzie tworzą ustroje społecz­ne, jak kształtują swepojęcia, poglądy i zasady na podłożu materialnego procesu produkcji. Obaliło to ostatnibastion idealizmu — koncepcję, że źródłem świadomości człowieka nie jest światmaterialny; obaliło to także mniemanie, że stworzone przez czło­wieka instytucje sąświęte, racjonalne i wieczne.Odkrycia Marksa wykazały w szczególności istnie­nie sprzeczności w ustrojukapitalistycznym i do­wiodły, że jego zastąpienie przez ustrój socjalistycz­ny jestkonieczne. Jasne jest, że jeśli nauka o spo­łeczeństwie wykazuje słuszność tego rodzajutez, to w ustroju kapitalistycznym nie tylko spotyka się ze sprzeciwem, lecz nie może byćw ogóle przyjęta.
 
 
Marksizm narodził się jako teoria klasowego ruchu robotniczego, który sam tylkopotrzebował takiej teorii; tylko w szeregach ruchu robotniczego teoria ta mogła byćsformułowana, przyjęta i wykorzystana; i gdy socjalizm odniósł zwycięstwo w niektórychkrajach — został dalej rozwinięty jako teoria socja­lizmu i komunizmu. Tak zwanasocjologia ustroju burżuazyjnego musiała oczywiście przyjąć, choć nie­oficjalnie izazwyczaj bez wyraźnego uznania, pewne koncepcje marksistowskie; odrzuca onajednak nadal z uporem podstawową teorię marksizmu. Wskutek tego socjologiaburżuazyjna tkwi nadal na prymi­tywnym szczeblu opisowym i jest pozbawiona pod­stawowej teorii. A jeśli chodzi o określenie celów społeczeństwa, są one uważane zadziedzinę moral­ności, religii lub polityki, a nie za dziedzinę nauki.Dla klasowego ruchu robotniczego teoria marksi­stowska ma znaczenie trojakie. Popierwsze, uzbraja go w opartą o dane naukowe znajomość rzeczywistej sytuacji klasyrobotniczej. Po drugie, daje ruchowi robotniczemu możność sformułowania w sposób nau­kowy jego konkretnych celów. I wreszcie, wskazuje ruchowi robotniczemu kierunek, bymógł ustalić nie­zbędne dla osiągnięcia tych celów zasady strategii i taktyki.Bez podstawowej teorii ruch robotniczy nie może przeobrazić społeczeństwa. A teoriata uczy, że musi on mieć na widoku przede wszystkim cele praktyczne, a nie marzenia iutopijne ideały, że musi opierać swą politykę nie na ogólnikowych przykazaniach i ape­lach, lecz na pojmowaniu rzeczywistych, material­nych warunków i potrzeb narodu. Przyzastosowaniu zasad naukowych w polityce walki klasowej trzeba odróżniać pewne ogólnei niezmienne zasady od kon­kretnej polityki, dostosowanej do specyficznych sy­tuacji iposzczególnych etapów walki.
 
 
Walka klasy robotniczej przeciwko klasie kapita­listów jest konieczna; trzeba gromadzićsiły, by po­konać głównego wroga. Walka ta musi być prowadzona do momentu, w którymklasa robotnicza wraz ze swymi sojusznikami jest w stanie zdobyć władzę polityczną, byzbudować ustrój socjalistyczny i po­konać wszelki opór. T aby to osiągnąć, klasa robot­nicza musi być prowadzona przez partię polityczną, która dąży do socjalizmu i kieruje sięzasadami nau­kowej teorii socjalizmu. Są to zasady nienaruszalne, których wyrzeczeniesię oznacza w praktyce rezy­gnację z socjalizmu i ze środków umożliwiającychosiągnięcie tego celu.W ramach zasad ogólnych powstaje też zagadnie­nie znalezienia prawidłowej,dostosowanej do każdej ewentualności, polityki. I trzeba przyznać, że w tym wypadkujest miejsce na wiele improwizacji i na wiele zmian. Pewni dogmatycy, którzy wyobrażająsobie, że można przewidzieć z góry wszystko, co się ewentualnie zdarzy, że możnaustalić ścisłe i nie­zmienne reguły słusznej polityki — mają dziwne zaiste pojęcie ostosowaniu zasad nauki o społeczeń­stwie.
 
W walce klasy robotniczej możliwa i konieczna jest analiza najbardziej doniosłych,składających się na daną sytuację faktów, możliwe i konieczne są przewidywania codo zachowania się w danej sy­tuacji jednostek, grup i klas, możliwe i konieczne jest wświetle tego wszystkiego ustalenie odpowied­niego planu działania. Nie jest natomiastmożliwa kontrola nad wszystkimi prawie tymi czynnikami; nawet sposób, w jaki powziętew łonie ruchu decyzje są wykonywane, zależy od stopnia organizacji tego ruchu,od wewnętrznych różnic poglądów oraz od różnych wpływających na postępowaniejednostek subiektywnych czynników. Dlatego też czynniki przy­padkowe i nieprzewidzianezawsze odgrywają poważ­ną rolę w polityce walki klasowej i rozsądne kierownictwo nieuważa się nigdy za nieomylne, a za tc jest zawsze czujne i gotowe do wyciągnięcia od­powiednich wniosków ze swych doświadczeń.

NAUKA O SPOŁECZEŃSTWIE I KOMUNIZM
Utrwalenie się ustroju socjalistycznego, a następnie przejście od socjalizmu dokomunizmu oznacza koniec wyzysku człowieka przez człowieka, a jednocześnie koniecwalk klasowych. Przyszłe warunki działalności społecznej człowieka będą więc oczywiściebardzo odmienne od dawnych. Będą tak odmienne, że Marks pisze, iż przejście dosocjalizmu „zamyka prehistorię społeczeństwa ludzkiego" [9].W ustroju komunistycznym — jak stwierdzają Marks i Engels w „Manifeściekomunistycznym" — „cała produkcja zostanie skupiona w ręku zrzeszo­nych jednostek"[10]. A wówczas — jak pisze Engels — „byt społeczny, który przeciwstawiał im [ludziom]się dotychczas jako coś narzuconego przez przyrodę i historię, staje się odtąd ich wolnymczynem. Obiektywne, obce potęgi, które panowały dotąd nad historią, poddane zostająkontroli samych ludzi" [11].
Zadanie nie będzie więc już polegało na prowa­dzeniu walki klasowej w warunkach,kiedy wiele decydujących o wyniku tej walki czynników znajdu­je się poza wszelkąkontrolą, lecz na planowaniu podstawowych procesów życia społecznego w celu za­spokojenia potrzeb człowieka.Oznacza to, że sposób stosowania zasad nauki0społeczeństwie będzie całkowicie inny. Stosowanie tych zasad będzie kwestią ocenymaterialnych potrzeb społeczeństwa oraz istniejących zasobów material­nych i rezerwludzkich, jak również odpowiedniego planowania produkcji i podziału produktów. A zatemnauka o społeczeństwie stanie się w praktyce nauką ścisłą w tym samym stopniu, comatematyka, nauką podobną do przyrodoznawstwa, którego zasady sto­sowane są wtechnice produkcyjnej.
 
Ta zmiana odpowiada sytuacji, w której — jak pisze Engels — „zamiast rządzeniaosobami wystę­puje zarządzanie rzeczami" [12]. Zadaniem nauki o spo­łeczeństwie wustroju komunistycznym nie jest usta­lanie sposobu dysponowania istotami ludzkimi wce­lu ich zmuszania lub namawiania do jakiejś z góry określonej i ustalonej działalnościspołecznej. Zada­niem nauki o społeczeństwie będzie ustalanie planów produkcji ipodziału produktów dla całego społeczeń­stwa przy minimalnym nakładzie pracy,tak aby lu­dzie mogli cieszyć się swobodnie z rozkwitu swej energii, który jest dlaczłowieka celem samym w so­bie. Pisząc o zadaniach nauki Marks dochodzi do wniosku,że „przyrodoznawstwo w przyszłości wchło­nie naukę o człowieku, podobnie jak nauka oczło­wieku wchłonie przyrodoznawstwo: będzie jedna nauka"[13].
 
Przedmiotem nauki będą prawa rozwoju przyrody społeczeństwa ludzkiego, będzie sposób, w jaki czło­wiek w swym bycie społecznymzapewni nieprzerwane zaspokajanie wszystkich swych potrzeb. Odkrycie podstawowychpraw działalności społecznej człowieka było zasadniczym krokiem w kierunku tegoujedno­licenia nauki, które jest konieczne jako środek za­pewniający rozkwit życialudzkiego.
 
Źródło: Maurice Cornforth, Materializm historyczny , wyd. Książka i Wiedza, Warszawa1964, str. 18-48
Wersja elektroniczna: Władza Rad (www.1917.net.pl), 2012

Przypisy:
 
­[9] K. Marks, Przyczynek do krytyki ekonomii politycz­nej, cyt. wyd., str. 6.
 
[10] K Marks i F. Engels, Manifest komunistyczny, Warszawa 1954, str. 60.
 
[11] K. Marks i F. Engels, Dzieła wybrane w dwóch tomach, t II, cyt. wyd., str. 139.
 
[12] Tamże, str. 142.
 
[13] K. Marks i F. Engels, Dzieła, t. I, Warszawa 1962, str. 586.