Rozdział II cz. III: http://www.1917.net.pl/?q=node/10247
Maurice Cornforth
Materializm Historyczny
rozdział II część IV
TEORIA RUCHU ROBOTNICZEGO
Ugruntowanie się w jakiejkolwiek dziedzinie jakiejś podstawowej teorii naukowejoznaczało zawsze obalenie istniejących przesądów, a więc było zawsze sprzeczne zokreślonymi interesami. Dotyczy to także i przede wszystkim nauki o społeczeństwie.Odkrycia Marksa wykazały, jak ludzie tworzą ustroje społeczne, jak kształtują swepojęcia, poglądy i zasady na podłożu materialnego procesu produkcji. Obaliło to ostatnibastion idealizmu — koncepcję, że źródłem świadomości człowieka nie jest światmaterialny; obaliło to także mniemanie, że stworzone przez człowieka instytucje sąświęte, racjonalne i wieczne.Odkrycia Marksa wykazały w szczególności istnienie sprzeczności w ustrojukapitalistycznym i dowiodły, że jego zastąpienie przez ustrój socjalistyczny jestkonieczne. Jasne jest, że jeśli nauka o społeczeństwie wykazuje słuszność tego rodzajutez, to w ustroju kapitalistycznym nie tylko spotyka się ze sprzeciwem, lecz nie może byćw ogóle przyjęta.
Marksizm narodził się jako teoria klasowego ruchu robotniczego, który sam tylkopotrzebował takiej teorii; tylko w szeregach ruchu robotniczego teoria ta mogła byćsformułowana, przyjęta i wykorzystana; i gdy socjalizm odniósł zwycięstwo w niektórychkrajach — został dalej rozwinięty jako teoria socjalizmu i komunizmu. Tak zwanasocjologia ustroju burżuazyjnego musiała oczywiście przyjąć, choć nieoficjalnie izazwyczaj bez wyraźnego uznania, pewne koncepcje marksistowskie; odrzuca onajednak nadal z uporem podstawową teorię marksizmu. Wskutek tego socjologiaburżuazyjna tkwi nadal na prymitywnym szczeblu opisowym i jest pozbawiona podstawowej teorii. A jeśli chodzi o określenie celów społeczeństwa, są one uważane zadziedzinę moralności, religii lub polityki, a nie za dziedzinę nauki.Dla klasowego ruchu robotniczego teoria marksistowska ma znaczenie trojakie. Popierwsze, uzbraja go w opartą o dane naukowe znajomość rzeczywistej sytuacji klasyrobotniczej. Po drugie, daje ruchowi robotniczemu możność sformułowania w sposób naukowy jego konkretnych celów. I wreszcie, wskazuje ruchowi robotniczemu kierunek, bymógł ustalić niezbędne dla osiągnięcia tych celów zasady strategii i taktyki.Bez podstawowej teorii ruch robotniczy nie może przeobrazić społeczeństwa. A teoriata uczy, że musi on mieć na widoku przede wszystkim cele praktyczne, a nie marzenia iutopijne ideały, że musi opierać swą politykę nie na ogólnikowych przykazaniach i apelach, lecz na pojmowaniu rzeczywistych, materialnych warunków i potrzeb narodu. Przyzastosowaniu zasad naukowych w polityce walki klasowej trzeba odróżniać pewne ogólnei niezmienne zasady od konkretnej polityki, dostosowanej do specyficznych sytuacji iposzczególnych etapów walki.
Walka klasy robotniczej przeciwko klasie kapitalistów jest konieczna; trzeba gromadzićsiły, by pokonać głównego wroga. Walka ta musi być prowadzona do momentu, w którymklasa robotnicza wraz ze swymi sojusznikami jest w stanie zdobyć władzę polityczną, byzbudować ustrój socjalistyczny i pokonać wszelki opór. T aby to osiągnąć, klasa robotnicza musi być prowadzona przez partię polityczną, która dąży do socjalizmu i kieruje sięzasadami naukowej teorii socjalizmu. Są to zasady nienaruszalne, których wyrzeczeniesię oznacza w praktyce rezygnację z socjalizmu i ze środków umożliwiającychosiągnięcie tego celu.W ramach zasad ogólnych powstaje też zagadnienie znalezienia prawidłowej,dostosowanej do każdej ewentualności, polityki. I trzeba przyznać, że w tym wypadkujest miejsce na wiele improwizacji i na wiele zmian. Pewni dogmatycy, którzy wyobrażająsobie, że można przewidzieć z góry wszystko, co się ewentualnie zdarzy, że możnaustalić ścisłe i niezmienne reguły słusznej polityki — mają dziwne zaiste pojęcie ostosowaniu zasad nauki o społeczeństwie.
W walce klasy robotniczej możliwa i konieczna jest analiza najbardziej doniosłych,składających się na daną sytuację faktów, możliwe i konieczne są przewidywania codo zachowania się w danej sytuacji jednostek, grup i klas, możliwe i konieczne jest wświetle tego wszystkiego ustalenie odpowiedniego planu działania. Nie jest natomiastmożliwa kontrola nad wszystkimi prawie tymi czynnikami; nawet sposób, w jaki powziętew łonie ruchu decyzje są wykonywane, zależy od stopnia organizacji tego ruchu,od wewnętrznych różnic poglądów oraz od różnych wpływających na postępowaniejednostek subiektywnych czynników. Dlatego też czynniki przypadkowe i nieprzewidzianezawsze odgrywają poważną rolę w polityce walki klasowej i rozsądne kierownictwo nieuważa się nigdy za nieomylne, a za tc jest zawsze czujne i gotowe do wyciągnięcia odpowiednich wniosków ze swych doświadczeń.
NAUKA O SPOŁECZEŃSTWIE I KOMUNIZM
Utrwalenie się ustroju socjalistycznego, a następnie przejście od socjalizmu dokomunizmu oznacza koniec wyzysku człowieka przez człowieka, a jednocześnie koniecwalk klasowych. Przyszłe warunki działalności społecznej człowieka będą więc oczywiściebardzo odmienne od dawnych. Będą tak odmienne, że Marks pisze, iż przejście dosocjalizmu „zamyka prehistorię społeczeństwa ludzkiego" [9].W ustroju komunistycznym — jak stwierdzają Marks i Engels w „Manifeściekomunistycznym" — „cała produkcja zostanie skupiona w ręku zrzeszonych jednostek"[10]. A wówczas — jak pisze Engels — „byt społeczny, który przeciwstawiał im [ludziom]się dotychczas jako coś narzuconego przez przyrodę i historię, staje się odtąd ich wolnymczynem. Obiektywne, obce potęgi, które panowały dotąd nad historią, poddane zostająkontroli samych ludzi" [11].
Zadanie nie będzie więc już polegało na prowadzeniu walki klasowej w warunkach,kiedy wiele decydujących o wyniku tej walki czynników znajduje się poza wszelkąkontrolą, lecz na planowaniu podstawowych procesów życia społecznego w celu zaspokojenia potrzeb człowieka.Oznacza to, że sposób stosowania zasad nauki0społeczeństwie będzie całkowicie inny. Stosowanie tych zasad będzie kwestią ocenymaterialnych potrzeb społeczeństwa oraz istniejących zasobów materialnych i rezerwludzkich, jak również odpowiedniego planowania produkcji i podziału produktów. A zatemnauka o społeczeństwie stanie się w praktyce nauką ścisłą w tym samym stopniu, comatematyka, nauką podobną do przyrodoznawstwa, którego zasady stosowane są wtechnice produkcyjnej.
Ta zmiana odpowiada sytuacji, w której — jak pisze Engels — „zamiast rządzeniaosobami występuje zarządzanie rzeczami" [12]. Zadaniem nauki o społeczeństwie wustroju komunistycznym nie jest ustalanie sposobu dysponowania istotami ludzkimi wcelu ich zmuszania lub namawiania do jakiejś z góry określonej i ustalonej działalnościspołecznej. Zadaniem nauki o społeczeństwie będzie ustalanie planów produkcji ipodziału produktów dla całego społeczeństwa przy minimalnym nakładzie pracy,tak aby ludzie mogli cieszyć się swobodnie z rozkwitu swej energii, który jest dlaczłowieka celem samym w sobie. Pisząc o zadaniach nauki Marks dochodzi do wniosku,że „przyrodoznawstwo w przyszłości wchłonie naukę o człowieku, podobnie jak nauka oczłowieku wchłonie przyrodoznawstwo: będzie jedna nauka"[13].
Przedmiotem nauki będą prawa rozwoju przyrody społeczeństwa ludzkiego, będzie sposób, w jaki człowiek w swym bycie społecznymzapewni nieprzerwane zaspokajanie wszystkich swych potrzeb. Odkrycie podstawowychpraw działalności społecznej człowieka było zasadniczym krokiem w kierunku tegoujednolicenia nauki, które jest konieczne jako środek zapewniający rozkwit życialudzkiego.
Źródło: Maurice Cornforth, Materializm historyczny , wyd. Książka i Wiedza, Warszawa1964, str. 18-48
Wersja elektroniczna: Władza Rad (www.1917.net.pl), 2012
Przypisy:
[9] K. Marks, Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, cyt. wyd., str. 6.
[10] K Marks i F. Engels, Manifest komunistyczny, Warszawa 1954, str. 60.
[11] K. Marks i F. Engels, Dzieła wybrane w dwóch tomach, t II, cyt. wyd., str. 139.
[12] Tamże, str. 142.
[13] K. Marks i F. Engels, Dzieła, t. I, Warszawa 1962, str. 586.
- 6342 odsłony